سربرنامه تولید چیست؟

سربرنامه تولید یکی از ابزارهای اصلی برنامه‌ریزی و مدیریت تولید است. این مفهوم تعیین می‌کند که چقدر از یک محصول باید در یک دوره خاص تولید شود. این برنامه به‌ظاهر ساده می‌تواند مبنای اصلی برنامه‌ریزی و زمان‌بندی برای تمام سازمان، به‌خصوص سازمان‌های تولیدی باشد. در کسب‌وکارهای تولیدی، تولید حرف اول و آخر را می‌زند، پس برنامه تولید باید شاکله اصلی تمام فرایندهای سازمان باشد.

مفهوم سربرنامه تولید (MPS)

بالاتر گفتیم که سربرنامه تولید (MPS) بخشی از برنامه‌ریزی تولید است که مشخص می‌کند مقدار و زمان مورد نیاز برای تولید یک محصول را مشخص می‌کند. سربرنامه تولید معمولا به جزئیات تولید، مثل موارد مورد استفاده یا تعداد کارکنان حاضر در شیفت نمی‌پردازد.

این برنامه بیش‌تر شبیه یک قرارداد بین واحدی میان واحدهای فروش و تولید است. در واقع واحد فروش میزان تقاضا و نیاز به محصول را معلوم می‌کند و واحد تولید آن را تامین می‌کند.

سربرنامه تولید ابزاری حیاتی در کسب‌وکارهای تولیدی است. ابزاری که پیش‌بینی تقاضا را برای تولید برنامه‌‌ریزی و هدایت می کند. MPS اغلب به‌عنوان محرک اصلی فعالیت‌های تولیدی شناخته می‌شود. از این‌رو باید دقیق و قابل اطمینان باشد تا تأثیر مثبتی روی سودآوری یک کسب‌و‌کار داشته باشد.

MPS محدود به یک حوزه یا سیستم تولید خاص نیست. این روش می‌تواند در محیط‌های خاص سفارشی و تولید در حالت مختلط یا هر روش و حالتی که یک کسب‌وکار برای تولید استفاده می‌کند اعمال شود. به‌طور خلاصه می‌توان گفت MPS برای همه کسب‌وکارهای تولیدی با هر روش تولید و هر نوع محصول تولیدی‌ای کاربرد دارد.

سربرنامه استاندارد تولید، یک برنامه بلند مدت است که برای هر محصول به طور جداگانه تهیه می‌شود. افق زمانی MPS از ۳ماه تا ۲سال است و کوچک‌ترین واحد زمانی آن ۱هفته است.

اگر جایی با مفهوم نرم افزار MPS روبه‌رو شدید نباید تعجب کنید. درست است که MPS یک مفهوم برنامه‌ریزی است. اما همین مفهوم برای پیاده‌سازی دقیق و کاربرد درست به ابزاری نیاز دارد تا فرایندهای آن را خودکارسازی کند. بنابراین این نرم افزار برای مدیریت فرایندهای MPS با این نام شناخته می‌شود.

شروع سربرنامه تولید از کجاست؟

سربرنامه تولید، مانند هر عمل دیگری در تولید، یک فرایند و چارچوب مشخص دارد. در ادامه این چارچوب را بررسی می‌کنیم:

1. محاسبه موجودی اولیه؛ به زبان ساده یعنی چند عدد یا چقدر از محصول در انبار موجود است؟
2. پیش‌بینی فروش؛ برای این دوره تولید چقدر انتظار تقاضا داریم؟
3. سفارش‌های موجود؛ سفارش‌هایی که هم‌اکنون داریم چقدر است؟
4. مقدار مورد نیاز تولید؛ یعنی برای حفظ تعادل عرضه و تقاضا، به تولید چند واحد نیاز داریم؟

بیایید با یک مثال این چارچوب را بیش‌تر بشناسیم. فرض کنید تولیدکننده مبلمان و قطعات چوبی مانند صندلی، میز ناهارخوری و... هستید:

در ابتدای دوره، شما 40 صندلی موجود در انبار دارید. پیش‌بینی فروش شما می‌گوید که در این دوره ۲۰۰تا از آن‌ها را خواهید فروخت. پس نیاز دارید در این دوره 160 صندلی دیگر تولید کنید.

با فرض تولید و فروش همه ۲۰۰ محصول تولید شده، در ابتدای دوره بعدی موجودی اولیه شما صفر خواهد بود. باز هم با فرض ثابت بودن متغیرهای بازار، پیش‌بینی می‌شود که در دوره جدید هم به ۲۰۰ عدد محصول نیاز داشته باشید.

با گذشت چند دوره تولید، کم‌کم متوجه نقطه بهینه تولید و تقاضا می‌شوید، یعنی می‌فهمید که برای تامین تقاضای بازار باید حداقل چه تعداد موجودی در انبار داشته باشید تا سطح بهینه را حفظ کنید.

اگر از روش تولید به‌هنگام (Just-in-Time) استفاده می‌کنید که به‌طورکلی اوضاع متفاوت خواهد بود. در این روش شما فقط با توجه به درخواست مشتری تولید می‌کنید و انبار و تولید برای انبار ندارید. اما اگر از این روش استفاده نمی‌کنید، می‌توانید با یک آمارگیری ساده تولید و فروش در چند دوره تاریخی، مقدار بهینه تولید را محاسبه کرد و همواره یک موجودی ذخیره احتیاطی در انبار داشته باشید. خوبی این موضوع این است که در صورت افزایش ناگهانی تقاضا، می‌توانید از پس آن برآمده و درآمد و سوددهی خود را حفظ کنید.

در سربرنامه تولید مفهومی داریم به نام آستانه ذخیره ایمن؛ این مفهوم خیلی ساده می‌گوید که برای حفظ درآمد و سودآوری باید چه مقدار محصول در انبار ذخیره کنیم تا در صورت توقف ناگهانی تولید یا تغییر در پیش‌بینی تقاضا جریان درآمد کسب‌وکار قطع نشود.

برنامه‌ریزی سربرنامه تولید و برنامه‌ریزی ظرفیت تولید واقعی

در زمان برنامه‌ریزی تولید، نکته مهمی وجود دارد که نادیده گرفتن آن می‌تواند باعث بروز مشکلات فراوانی شود. در قدم اول شما باید بدانید که ظرفیت تولید‌ واقعی‌تان چقدر است. مثلا اگر توان تولید ۵۰۰ صندلی در ماه دارید نباید مجموعه‌ سفارش‌های‌تان برای همان دوره هزار عدد باشد.

در این صورت توان تامین را از دست می‌دهید. در این‌جا دو اتفاق منفی برای شما میفتد: اول از دست دادن مشتریان قدیمی به‌خاطر ناتوانی در تامین سفارش‌ها و دوم فشار آوردن بیش از حد ظرفیت به منابع تولید. به‌طورکلی اضافه‌بار تولید در ۹۹درصد مواقع به‌ضرر کسب‌وکار تمام می‌شود. یکی از هدف‌های سربرنامه تولید جلوگیری از ایجاد اضافه بار تولید است.

در نظر گرفتن و پیش‌از آن محاسبه توان واقعی تولید، اصلی‌ترین راه جلوگیری از وارد شدن فشار به منابع تولید و از دست رفتن مشتری‌ها است.

برنامه‌ریزی ظرفیت در کنار برنامه‌ریزی سربرنامه تولید ابزار مهمی برای محاسبه توان واقعی تولید است. این دو ابزار برای محاسبه توان واقعی تولید، میزان خروجی محصول را در واحد ساعت محاسبه می‌کنند. در این برنامه‌ریزی فرض این است که منابع تولید در حالت بهینه‌ هستند و هیچ توقفی در خط تولید وجود ندارد.

برای اطمینان از درستی عدد به‌دست آمده در ظرفیت تولید، یک راه خیلی ساده وجود دارد. هنگامی که برنامه اولیه تولید را طرح‌ریزی کردید، می‌توانید یک برنامه ظرفیت تقریبی تولید هم تعریف کنید و آن را با سربرنامه تولید اجرا کنید. اگر در دوره‌های مختلف نتوانستید نیازهای MPS را برآورده کنید، باید برنامه را اصلاح کنید.

برنامه‌ریزی ظرفیت تولید و سربرنامه تولید دو فرایند وابسته به هم‌اند. یعنی تغییر در یکی نیاز‌مند تغییر در دیگری است.

چند اصطلاح در سربرنامه تولید

• انجماد سربرنامه تولید
  • انجماد MPS یعنی برنامه تولید را قبل از شروع تولید، مثلا یک یا دوهفته قبل از آن، متوقف می‌کنیم. مثلا دو هفته قبل از شروع تولید، جلوی هرگونه تغییر در برنامه تولید را می‌گیریم. تغییراتی که معمولا باعث سردرگمی و بروز گلوگاه در فرایند تولید می‌شوند، به این ترتیب به اصطلاح منجمد شده و مخل کارها نمی‌شوند.
• وعده تحویل سفارش (Product Promise)
  • در برنامه‌ریزی تولید، باید تعدادی که می‌توانید در زمان مقرر به مشتری تحویل بدهید را هم در نظر بگیرید. سربرنامه تولید در این بخش این‌طور به شما کمک می‌کند که ابتدا افق برنامه‌ریزی را در نظر می‌گیرد و با توجه به تعداد بهینه موجودی و ظرفیت تولید، وعده تحویل سفارش در حجم و زمان مشخص را به شما می‌دهد.
• محاسبه لات‌های تولید
  • سربرنامه تولید تعداد دقیق هر لات تولید شده را مشخص می‌کند. مثلا اگر لات تولید شما برابر ۲۵ باشد. مقدار بهینه تولید‌تان نمی‌تواند روی ۲۴۰ ثابت باشد. باید بین ۲۲۵ تا ۲۵۰ باشد تا به مقدار بهینه برسید. محاسبه لات فرمول‌های خاص خود را دارد که از حوصله این متن خارج است. اما موضوع بسیار مهمی است و باید نقطه بهینه تولید را با توجه به حجم لات‌ها در نظر بگیرید.
• حداکثر موجودی
  • همان‌طورکه حداقل موجودی در انبار مفهوم مهمی در برنامه‌ریزی تولید است. حداکثر موجودی هم به همان اندازه اهمیت دارد. در سربرنامه تولید باید محدودیت‌های فیزیکی انبار را در نظر بگیرید. مثلا اگر انبار شما گنجایش ۵۰۰ واحد محصول دارد، نباید برای تولید هزار واحد برنامه‌ریزی کنید. حتی در صورتی‌که از فروش کالاهای موجود در انبار مطمئنید باز هم انجام این کار، یعنی تولید بیش از ظرفیت انبار، خطرهای خاص خودش از جمله از بین رفتن محصول و افزایش هزینه‌ها را دارد. تنظیم آستانه هشدار در این‌جا به کمک شما میاید. آستانه هشدار را، هم برای تمام شدن مواد و موجودی در نظر بگیرید و هم برای پر شدن آن.

مزایای استفاده از سربرنامه تولید

به‌کارگیری سربرنامه تولید به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی راهکار تولید در سازمان، مزایای فراوانی برای آن دارد. در ادامه نگاهی کوتاه به هرکدام داریم:

• باعث ایجاد زیربنای ساخت، بهبود، پیگیری و پیش‌بینی فروش می‌شود؛
• یک برنامه مستحکم برای تعیین سطح موجودی و مدیریت انبار فراهم می‌کند؛
• به شما امکان می‌دهد مقدار قطعات، مواد، کارهای جانبی و سایر کارهایی که برای تولید نیاز است را در تمام برنامه‌ریزی ببینید و اجرا کنید؛
• به شما امکان می‌دهد نیروهای کار مورد نیاز و شیفت‌بندی‌ها را به دقت بدانید؛
• باعث بهینه‌سازی ظرفیت تولید و متعادل شدن ظرفیت تولید می‌شود؛
• امکان تخمین هزینه‌های تولید و نگهداری هر ایستگاه کاری را فراهم می‌کند؛
• به بخش‌های مالی و حسابداری کمک می‌کند جریان‌های درآمدی و نقدی را پیش‌بینی کنند؛
• به بخش مدیریت منابع انسانی کمک می‌کند برای استخدام نیروهای کار پیش‌بینی لازم را انجام دهد.

یک نکته مهم

سربرنامه تولید باید استراتژی‌های کسب‌وکار را تا جای ممکن منعکس کند. این امر نیاز به همکاری و شبکه‌سازی مداوم بین بخش‌های مختلف سازمان دارد.

مثلا زمانی که واحد فروش برای ارتقای فروش برنامه‌ریزی می‌کند، این افزایش تقاضا باید در MPS دیده شود. اگر واحد فروش متوجه تغییر میل بازار از محصولی به محصول دیگر می‌شود، باز هم واحد تولید و برنامه تولید باید آن را در برنامه‌ریزی‌ها منعکس کنند.

«ثمر»، نرم‌افزار برنامه ریزی تولید را بیش‌تر بشناسید

ثمر، نرم‌افزار برنامه‌ریزی تولید تیم‌یار ابزار قدرتمندی در اختیار مدیران تولید، مالی، منابع انسانی و... است. ثمر با تمام سیستم‌های مورد نیاز سازمان یکپارچه است، چراکه از قدرت پردازشی نرم‌افزار ERP ‌تیم‌یار بهره می‌برد.

ثمر تمام ارتباط‌های سیستمی مورد نیازش مانند برآورد تولید، تفکیک هزینه به ازای مرکزهای کاری و عملیات تولید، آنالیز مواد با کنترل موجودی مواد در راه و ذخیره، تعیین اپراتور دستگاه‌ها، ثبت شیفت‌های کاری، ثبت عملیات تولید، برنامه ریزی تولید،  برنامه ریزی مواد مورد نیاز تولید، کنترل کیفیت حین و پایان پروژه و محاسبه ارایه گزارش بهای تمام شده محصول را درلحظه و ارتباط با سایر سیستم‌ها دریافت می‌کند. ثمر در کنار ارایه یک نرم افزار برنامه‌ریزی کاربردی برای سازمان، یک نرم افزار کنترل کیفیت تولید دقیق نیز هست. همچنین ثمر می‌تواند نرم افزار تولید سفارشی، نرم افزار تولید کارگاهی، نرم افزار تولید پروژه ای، نرم افزار تولید پیوسته و... منحصربه‌فرد سازمان شما باشد.

 دیگر ویژگی‌های کلیدی ثمر از این قرار است:

• امکان تعریف BOM محصول؛
• امکان تعریف عملیات تولیدی و نمودار فرایند عملیات (OPC)؛
• امکان ایجاد نامحدود مرکز‌های کاری؛
• امکان تعریف ماشین‌آلات؛
• امکان تعریف شیفت کاری؛
• امکان تعریف مرکز و حساب هزینه؛
• امکان تعریف سرپرست و مسئول عملیات تولید؛
• امکان تعریف تنظیمات تولید سفارشی و غیرسفارشی؛
• امکان ایجاد الگوی کنترل کیفیت در برنامه‌ریزی تولید؛
• امکان تعریف انواع روش‌های قیمت‌گذاری تولید؛
• امکان ایجاد و مشاهده گزارش ثبت عملکرد؛
• امکان قابلیت تعریف نامحدود عملیات و زمان استاندارد انجام هر عملیات؛
• امکان تعریف مراکز کاری به تفکیک ماشین و نفر؛
• امکان تخصیص مراکز هزینه به هر مرکز کاری؛
• امکان تعریف ظرفیت مراکز کاری؛
• امکان محاسبه ظرفیت مراکزی کاری؛
• امکان تعریف انواع سفارشات تولید (داخلی، پیمانکاری و...)؛
• امکان بررسی میزان موجودی در زمان بررسی سفارش‌های تولید؛
• مکان ثبت حواله مصرف حین تولید؛
• امکان ثبت رسید انتقال مواد به خط تولید بعد از تأیید دستور تولید؛  
• امکان پیش‌بینی تقاضا بر اساس سوابق؛
• امکان تبدیل خروجی MRP به سفارش خرید یا سفارش تولید (داخلی، پیمانکاری، حق‌العمل‌کاری)؛
• امکان بالانس سفارش تولید بر اساس ظرفیت مراکز کاری؛
• امکان نگهداری تغییرات BOM به همراه نسخه‌های هر دوره آن؛
• امکان بایگانی دلیل تغییرات در سیستم؛
• امکان فراخوانی کارمند از ماژول مدیر سیستم، ماژول پرسنلی و ماژول CRM؛
• امکان ثبت خودکار درخواست کنترل کیفیت مواد ورودی در زمان رسیدن کالا؛
• امکان تعریف اسناد فنی در سیستم و ضمیمه‌کردن فایل مربوطه.

قیمت نرم افزار تولید