نرم افزار تحت وب چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

یک نرم افزار تحت وب چه کاری انجام می‌دهد؟ آیا نرم افزارهای تحت وب، آینده دنیای تکنولوژی هستند؟ این روزها اگر کوچک‌ترین سروکاری با دنیای کامپیوتر و اینترنت داشته باشید، قطعا به واژه «تحت وب» برخورده‌اید. اما تحت وب بودن چیست؟

در یک تعریف کلی می‌توان نرم‌افزار تحت وب را اینگونه شرح داد: «نرم‌افزاری که تنها با یک اتصال اینترنت و یک مرورگر می‌توان به آن دسترسی داشت و استفاده از آن نیاز به خرید سخت‌افزار یا نرم‌افزارهای خاصی ندارد و هزینه ارتقای زیادی را هم به کاربر تحمیل نمی‌کند.» اگر شما از سرویس‌هایی مانند ایمیل و جی‌میل استفاده می‌کنید، پس در حال استفاده از یک نرم افزار تحت وب هستید.

نرم افزار تحت وب چگونه کار می‌کند؟

نرم افزار تحت وب برخلاف نرم‌افزارهای محلی (Local) که برای اجرا به سخت‌افزارهای ذخیره اطلاعات مشخصی احتیاج دارند، تنها به یک سرور نیاز دارد تا خدمات مورد نیاز کاربران را از طریق یک سرور واسط فراهم کند. در واقع در یک سیستم تحت وب اطلاعات از طریق یک سرور خارج از محیط فیزیکی کاربر بارگذاری و به یک سرور واسط که این اطلاعات را پردازش می‌کند، منتقل می‌شود، و در نهایت کاربر اطلاعات مورد نیازش را از طریق مرورگرش مشاهده، ویرایش و ذخیره می‌کند.

در کنار سرعت بالای دسترسی و هزینه پایین نرم‌افزارهای تحت وب، امنیت داده‌ها نیز یکی از مزیت‌های مهم نرم‌افزارهای تحت وب محسوب می‌شود. در نرم افزارهای محلی، کاربران اطلاعات خود را روی لپتاپ‌ها، مموری کارت‌‌ها، سرورهای محلی یا روی هارد خود سیستم‌ها ذخیره می‌کنند، اما لپتاپ به سرقت می‌رود، مموری‌ها گم می‌شوند و از سیستم‌ها نیز معمولا بک‌اپ (نسخه پشتیبان) صحیحی گرفته نمی‌شود. اما سرورهای نرم افزار تحت وب همیشه به آخرین آپدیت‌ها و پچ‌های امنیتی مجهزند و حفظ اطلاعات کاربران مهم‌ترین دغدغه و ویژگی آن‌ها است. 

تاریخچه نرم افزار تحت وب

در مدل‌های محاسباتی ابتدایی و پیش از ظهور نرم‌افزارهای تحت وب، بار پردازش برنامه بین کدهای موجود در سرور و کدهای نصب شده روی سیستم هر مشتری به‌صورت محلی تقسیم می‌شد. به عبارت دیگر، یک برنامه، مشتری خود را از قبل تعریف و به‌عنوان رابط کاربری او عمل ‌می‌کرد و برای اجرا باید به‌طور جداگانه روی رایانه شخصی کاربر نصب می‌شد. در این دسته از نرم‌افزارها که به آن‌ها در اصطلاح «نرم‌افزارهای محلی» (Local) می‌گویند، ارتقای نرم‌افزار هم وابسته به ارتقای کدهای سرور برنامه و هم ارتقای کدهای نسخه‌ نصب شده روی سرویس‌گیرنده که روی سیستم هر کاربر نصب شده، وابسته بود که این مورد هزینه‌‌های پشتیبانی را افزایش می‌داد و در بسیاری از موارد، زمان‌بر بود.

علاوه‌براین، در نرم‌افزارهای محلی، هم کاربر و هم اجزای سرور برنامه کاملاً متصل به معماری رایانه و سیستم عامل خاصی (مثل ویندوز، داس، لینوکس، مکین تاش و...) بودند و انتقال آن به دیگر رایانه‌ها و سیستم عامل‌ها اغلب بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر بود؛ البته امروزه نرم‌افزارهایی مثل برنامه‌‌های پیش‌فرض تلفن‌های هوشمند نیز همچنان با این مشکل روبه‌رو هستند.

در مقابل مدل‌های ابتدایی، نرم افزارهای تحت وب از اسناد وب (Web documents) استفاده می‌کنند که در قالب‌های استانداردی مانند HTML و JavaScript نوشته شده‌اند و توسط انواع مرورگرها پشتیبانی می‌شوند. نرم افزارهای تحت وب را می‌توان نوع خاصی از برنامه‌های کلاینت سرور دانست که در آن‌ها نرم افزار کلاینت هنگام بازدید از صفحه وب مربوطه، با استفاده از پروتکل‌های استانداردی مانند HTTP و HTTPS در دستگاه کاربر بارگیری می‌شود. به‌روزرسانی نرم افزارهای تحت وب کاربر با هر بار بازدید از صفحه وب ممکن است اتفاق بیفتد.

معماری نرم افزارهای تحت وب

در ابتدا نرم‌افزارهای تحت وب عموما با استفاده از «فلش» (Flash) و «آژاکس» (Ajax) ساخته می‌شدند؛ فلش که امروز به‌کلی منسوخ شده است به توسعه‌دهندگان اجازه می‌داد صفحات وب تعاملی مختلفی به‌وجود بیاورند. در واقع فلش برای ساخت و ایجاد انیمیشن‌‌های وکتوری روی وبسایت استفاده می‌شد.

 آژاکس یا «اِی‌جَکس» (Asynchronous Javascript And XML) ترکیب غیرهمزمان جاوا اسکریپت و XML است که به کاربر اجازه می‌دهد بدون نیاز به بارگذاری مجدد کل صفحه، بخشی از اطلاعات آن را تغییر دهد.

در سیستم عامل‌های قدیمی، باید برنامه‌ها را روی رایانه خود نصب می‌کردید. این برنامه‌ها تا زمانی که شما آن‌ها را پاک کنید، روی رایانه شما باقی می‌ماندند. این نرم‌افزارها با دستیابی و تکیه به توان پردازشی (CPU) رایانه شما با ارسال درخواست‌های الکترونیکی به سیستم عامل رایانه، اجرا می‌شدند.

نرم افزارهای تحت وب نمی‌توانند جایگزین سیستم عامل بومی رایانه شما شوند؛ در اصل، آن‌ها نیز برای انجام فعالیت‌هایشان به سیستم عامل‌ رایانه‌ها نیاز دارند. به‌طبع برای دستیابی به سرور نرم‌افزارهای تحت وب، دست‌کم به مرورگری نیاز دارید که روی سیستم عاملی نصب شده باشد؛ اما هرچند برنامه‌نویسان، نرم افزارهای تحت وب را به گونه‌ای طراحی می‌کنند که شبیه سیستم عامل‌های دسکتاپی به نظر برسند و عمل کنند، اما سخت افزار یا نرم افزار‌های رایانه شما را مدیریت نمی‌کنند و وابستگی‌ای به توان پردازشی و سخت‌افزاری رایانه شما ندارند.

کاربرد نرم افزار تحت وب در کسب‌وکارها

نرم‌افزارهای تحت وب به کسب‌وکارها اجازه می‌دهند بدون نیاز به نصب نرم‌افزار روی رایانه‌های موجود در محل فعالیت‌شان، ماهیانه یا سالانه هزینه‌ای بپردازند و از امکانات‌شان استفاده کنند. شرکتی که در ارایه محصولات نرم‌افزاری خود از این استراتژی پیروی می‌کند، به‌عنوان یک ارائه‌دهنده خدمات نرم‌افزار یا ASP شناخته می‌شود. امروزه ASPهای بسیاری چه در سطح جهانی و چه داخلی در حال ارایه خدمات‌شان به سازمان‌ها هستند.

بیش‌تر کسب‌وکارهای نوین به دنبال کاهش هزینه‌ها و چابک‌سازی عملیات‌ سازمان‌شان هستند؛ پس استفاده از یک نرم افزار تحت وب که به‌سرعت بتواند اطلاعات مورد نیاز یک کسب‌وکار را فراخوانی و ویرایش کند و همیشه در دسترس باشد به یکی از نیازهای اصلی نرم‌افزاری سازمان‌ها تبدیل شده است. شرکت‌های نرم‌افزاری که مدت‌هاست به این نیاز آگاه شده‌اند، یک نسخه تحت وب نیز از نرم‌افزارشان ارایه می‌دهند، و حتا بسیاری از آن‌ها به‌دلیل استقرار ساده‌تر، سریع‌تر و پشتیبانی بهتر به‌دنبال ترغیب کاربران‌شان به استفاده از نسخه‌های تحت وب نرم‌افزارهای‌شان هستند.

برنامه‌های تحت وب معمولا به دو صورت ارایه و پیاده‌سازی می‌شوند؛ ابری و نصب روی سرورهای کاربر. هرکدام از این روش‌ها مزایا و معایب خود را دارد. در تعریف کوتاه شده می‌توان گفت روش ابری به‌صورت ارایه نرم‌افزار به‌عنوان سرویس (SaaS) است و دیتابیس آن جایی غیر از محل فعالیت کاربر (معمولا سرورهای شرکت ارایه‌دهنده) قرار دارد و نصب روی سرورهای کاربر نیز به‌معنای پیاده‌سازی زیرساخت‌ها و بارگذاری اطلاعات روی سرورهای خود کاربر است. به‌طور کلی استفاده از نرم‌افزارهای ابری ساده‌تر، سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر است، اما انعطاف کم‌تری دارد و سفارشی‌سازی نرم‌افزارهای ابری برای کسب‌وکارهای مختلف، معمولا مقدور نیست. 

این روزها هم که بازار دورکاری و کار دیجیتالی داغ است استفاده از نرم‌افزارهای فضای کار دیجیتال، محیط کار دیجیتال و دفتر کار دیجیتال برای کسب‌وکارها تبدیل به یک ضرورت شده است. این نرم‌‌افزارها که بیش‌تر به صورت ابری ارایه می‌شوند قادرند هزینه‌های سازمان را به میزان قابل توجهی کاهش و بهره‌وری آن‌ها را افزایش دهند.

نتیجه‌گیری

استقرار سریع، دسترسی چابک به اطلاعات، امنیت اطلاعات، هزینه پایین‌، و مزایای مختلف دیگر نرم‌افزارهای تحت وب باعث شده استقبال و استفاده از این نرم‌افزارها روزبه‌روز وسعت بیش‌تری پیدا کند. اما شاید سوال پیش آید که چه نرم افزارهایی می‌توانند به شکل تحت وب ارایه شوند؛ امروز سازمان‌ها می‌توانند نسخه تحت وب تقریبا تمام نرم افزارهای مورد نیاز خود را به آسانی پیدا و خریداری کنند. از نرم‌افزار مالی و حسابداری، نرم افزار تولید و نرم‌افزار CRM گرفته تا نرم‌افزار ERP همگی با امکانات و قابلیت‌های متنوع توسط ASPها به کسب‌وکارها ارایه می‌شوند. نکته مهم در این میان، مطالعه مناسب نرم‌افزار مورد نظر، دریافت دموی نرم‌افزار، و مشاهده قابلیت‌ها و ماژول‌های هر نرم‌افزار و اطمینان از پشتیبانی مطمئن ASPها و انتخاب بهترین ارایه‌دهنده‌ نرم‌افزارهای سازمانی‌ست.