گلوگاه تولید چیست؟
آخرین باری که برای کامل‌کردن یک سفارش، نیازی به اضافه‌کاری کارکنان نداشتید کِی بود؟ آخرین باری که سفارش را زودتر از موعد به مشتری تحویل دادید کِی بود؟ آخرین باری که موفق شدید هزینه‌های تولید را در پایین‌ترین حد نگه دارید به‌خاطر دارید؟ در تمام فرایندها، نه فقط فرایندهای تولید، با چالشی روبه‌رو هستیم به نام گلوگاه. گلوگاه‌ها متهمان ردیف اول هدررفت سرمایه، فشار به منابع تولید و از بین بردن بهره‌وری سازمانند.
گلوگاه‌ها در صنایع تولیدی نقش منفی پررنگی دارند. از آن‌جایی‌که معمولا حضورشان خیلی محسوس نیست و در سایه‌ها به کارشان مشغولند، گاهی سال‌های سال بدون این‌که ردی از خودشان به‌جای بگذارند در فرایندهای سازمان خلل ایجاد می‌کنند. مدیران برای نابودکردن گلوگاه‌ها معمولا به سراغ برطرف‌کردن علائم آن می‌روند. مثلا اگر سفارش‌ها به موقع تحویل نشوند به سراغ استخدام نفرات بیشتر می‌روند. یا برای این‌که سرعت تحویل را بالا ببرند برای خرید ماشین‌های گران‌قیمت سرمایه‌گذاری می‌کنند.
اما حل مشکل گلوگاه‌ها نه به دست اضافه‌کردن منابع تولید که با تحلیل فرایندهای کسب‌وکار انجام می‌شود. ابزارهایی که فرایندها را شفاف کنند و امکان نظارت و مدیریت درلحظه را به شما بدهند راه نابودی گلوگاه‌هاست.
فهرست مطالب
اما اصلا گلوگاه‌ها چه هستند؟ برای آن‌هایی که نمی‌دانند توضیح ساده‌ای وجود دارد: وقتی وظایف و کارهایی که باید در یک خط تولید انجام شوند، در یک نقطه انباشته شوند و جلو نروند، گلوگاه شکل می‌گیرد. گلوگاه‌ها سیستم را به‌شدت کند می‌کنند یا باعث توقف آن می‌شوند.
معادل انگلیسی گلوگاه (Bottleneck) است. این عبارت از مشاهده جمع‌شدن آب در قسمت باریک بطری مایعات آمده است. کار این قسمت از بطری این است که جریان مایعات را آرام کند، مشابه گلوگاه در کسب‌وکارها. گلوگاه‌ها دو شکل اصلی دارند: بلندمدت و کوتاه‌مدت. گلوگاه‌های کوتاه‌مدت موقتی‌اند و به دلیل‌های موقتی هم ایجاد می‌شوند. دلیل‌هایی مثل مرخصی کارکنان. گلوگاه‌های بلندمدت در پس فرایندها وجود دارند. مثلا کارا نبودن ماشین‌های تولید.
گلوگاه تولید تاثیر عمیقی بر جریان‌های تولید در سازمان دارد. افزایش زمان و هزینه‌های تولید یکی از بدیهی‌ترین تاثیرات آن است. احتمال شکل‌گیری گلوگاه‌ها در زمانی که کسب‌وکار بخواهد محصول جدیدی تولید کند بیشتر است. چراکه ممکن است راه‌اندازی خط تولید و فرایندهای جدید برای محصول جدید نیاز به آزمون و خطا داشته باشد و این آزمون و خطا خود باعث ایجاد گلوگاه شود.
با «ثمر»، نرم افزار تخصصی تولید تیمیار آشنا شوید
متفاوت، منعطف، دقیق و کاربردی با انواع گزارش‌های تخصصی تولید.
سربلند در آزمون مجموعه‌‌های تولیدی و صنعتی کشور.
انواع گلوگاه‌های تولید
در ادامه این متن می‌خواهیم به سراغ انواع گلوگاه‌های تولیدی برویم و با یک مثال آن‌ها را روشن کنیم.
گلوگاه تولید و ظرفیت تولید
در ظرفیت تولید، گلوگاه‌ها بر حجم تولیدی که سازمان در هر ماه می‌تواند داشته باشد تاثیر می‌گذارد. ظرفیت تولید اسمی می‌گوید حداکثر حجمی که سازمان با توجه به منابع در دسترسش قادر است تولید کند چقدر است. در ظرفیت اسمی تولید، در بعد نظری، هیچ خرابی‌ای برای ماشین‌آلات درنظر گرفته نمی‌شود، هیچ استراحتی برای کارگران وجود ندارد و هیچ‌کس هم هیچ‌وقت مرخصی نیست.
از آن‌جایی که ظرفیت اسمی تولید واقع‌گرایانه نیست، بیشتر کسب‌وکارها از روش تجربی به ظرفیت واقعی تولیدشان می‌رسند. ظرفیت تولیدی‌ای که هم خرابی ماشین‌ها را در نظر دارد و هم مرخصی‌های کارگران. درنظر نگرفتن موانع و چالش‌های تولید در بعد نظری ظرفیت تولید اسمی باعث به‌وجود آمدن گلوگاه تولید در فرایندها می‌شود.
اگر کسب‌وکاری متوجه این مهم شود که ظرفیت تولیدش قادر به پاسخ‌گویی به هدف‌هایش نشود، چند گزینه پیش روی خود دارد. ممکن است مدیران تصمیم به اصلاح هدف‌ها بگیرند و آن را تا اندازه حجم تولید کاهش دهند. یا می‌توانند برای افزایش ظرفیت واقعی تولید تلاش کنند و گلوگاه‌های تولید را از بین ببرند. برای این کار، سازمان‌ها معمولا از CRP (capacity requirements planning) استفاده می‌کنند.
گلوگاه تولید و واریانس تولید
واریانس تولید به تفاوت بین نتیجه برنامه‌ریزی‌شده و نتیجه واقعی گفته می‌شود. مدیران برای ایجاد تغییر در سازمان از تحلیل واریانس استفاده می‌کنند. این تغییرات می‌تواند برای حذف گلوگاه‌های تولید باشد یا هر تغییر دیگری برای بالا بردن بازدهی سازمان و تولید. مثلا اگر هزینه دستمزد بالاتر از برنامه‌ریزی انجام‌شده باشد مدیران باید مطمئن شوند تا کارگران نسبت به کاری که انجام می‌دهند دستمزد می‌گیرند. اینجا ممکن است شاهد گلوگاه تولید باشیم. مثلا ممکن است به دلیل وجود گلوگاه، کارگران در یک یا چند ایستگاه کاری برای ۳ساعت در روز بیکار باشند. یعنی ۳ساعت حقوق برای انجام هیچ‌کاری. مدیران با تحلیل این واریانس به وجود گلوگاه تولید پی می‌برند و برای حذف آن اقدام می‌کنند.
گلوگاه تولید باعث واریانس در مصرف مواد اولیه می‌شود. گلوگاه تولید می‌تواند باعث خرابی و از بین رفتن مواد اولیه تولید شود. وجود گلوگاه در فرایندهای تولید باعث کند شدن چرخش مواد اولیه می‌شود و این کندشدن نتیجه‌ای جز خرابی آن‌ها ندارد. برای نابودی گلوگاه‌های واریانس تولید روش‌های مختلفی وجود دارد. روش‌هایی مثل یافتن تامین‌کنندگان جدید، مکانیزه‌کردن فرایندها و ساخت شبکه‌ای کامل از پیش‌بینی و تقاضای مشتری.
واریانس تولید
گلوگاه تولید
یک مثال واقعی از گلوگاه تولید
گلوگاه تولید فقط در نتیجه برنامه‌ریزی غلط یا فرایندهای نادرست به‌وجود نمی‌آید. گلوگاه‌ها ممکن است در نتیجه افزایش و کاهش ناگهانی تقاضا هم به‌وجود آیند. این نوسان تقاضا باعث واردشدن فشار بیش از حد به منابع تولید یا خالی ماندن کامل ظرفیت تولید می‌شود. در ادامه با یک مثال واقعی همراه ما باشید.
وقتی شرکت تِسلا (Tesla Inc) شروع به معرفی و تولید خودروهای تمام برقی خود کرد، تقاضای خرید آن به‌شدت بالا بود. به‌گونه‌ای که محققان نگران مشکلاتی بودند که در خط تولید وجود داشت و باعث توقف تولید می‌شدند. درواقع مشکل اصلی تسلا نبود زنجیره تامین مناسب برای تامین باتری‌های خودروها بود.
ایلان ماسک، بنیان‌گذار تسلا، در آن زمان گفته بود که افزایش حجم تولید تسلا در نتیجه افزایش منابع تولید و تامین باتری خودروها است. برای برآوردن این نیاز، تسلا یک همکاری مشترک با پاناسونیک آغاز کرد. نتیجه این همکاری راه‌اندازی یک اَبَرکاخانه در نزدیکی رِنو در سال ۲۰۱۶ بود. این کارخانه باتری‌های لیتیومی خودروهای الکتریکی را تامین می‌کرد. در اواسط ۲۰۱۸ این کارخانه اعلام کرد که بیشترین حجم تولید باتری لیتیومی در جهان را دارد.
راه‌اندازی این کارخانه مشکل تامین باتری خودروها را کاملا حل کرد و یکی از چالش‌برانگیز‌ترین گلوگاه‌های تولید را برای تسلا از بین برد.
در این مثال ما شاهد دو گلوگاه تولید بودیم. اولین گلوگاه به زنجیره تامین مربوط بود. دومین گلوگاه هم به نوسان تقاضا در بازار. هردوی این گلوگاه‌ها با یک راه‌حل از بین رفتند. ساخت یک مرکز تامین (پیداکردن تامین‌کننده جدید) و متناسب‌کردن حجم تولید با تقاضا.
آیا گلوگاه‌ها فقط در صنایع تولیدی وجود دارند؟
خدمات زیادی در جهان توسط انسان‌ها ارایه می‌شود. ما موجوداتی هستیم که برای انجام کارها سرعت و بهره‌وری محدودی داریم. مثلا یک آرایشگر را در نظر بگیرید. این آرایشگر می‌تواند در هر ساعت به سه مشتری رسیدگی کند. اگر این سه نفر تبدیل به چهار شد. آرایشگر قادر نخواهد بود در یک ساعت به همه آن‌ها رسیدگی کند. بنابراین حضور هر یک نفر اضافه‌تر از سه نفر در مغازه آرایشگری باعث ایجاد صف و گلوگاه در خدمات آرایشگری این مغازه می‌شود.
برای از بین بردن این گلوگاه دو راه وجود دارد: یا آرایشگر بیشتری استخدام شود یا آرایشگر از ابزارهای جدید برای بالابردن سرعت و بهره‌وری استفاده کند.
حقیقت این است که گلوگاه‌ها در هر صنف و صنعتی وجود دارند. بگذارید بهتر بگوییم، گلوگاه هرجایی که عامل انسانی در کار دخیل باشد، وجود دارد. دلیل آن‌هم بالاتر گفتیم: محدودیت در سرعت و بهره‌وری انسان.
در هر صنف و حوزه‌ای که فعال باشید، از بین بردن گلوگاه‌ها فقط به ابزار نیاز دارد. ابزاری که شفاف دیدن و شفاف فکرکردن را به شما بدهد.
چگونه از دست گلوگاه‌ها خلاص شویم؟
حال که با گلوگاه‌ها و تاثیر آن بر کسب‌وکار آشنا شدیم. به سراغ نحوه خلاصی از دست آن‌ها برویم. اولین قدم برای خلاصی از گلوگاه‌ها شناسایی آن‌هاست. شناسایی گلوگاه تولید سه مرحله دارد:
به‌تصویرکشیدن فرایندها؛ این‌که بدانید چه‌کار می‌کنید اولین گام از شناسایی گلوگاه تولید است. برای به‌تصویرکشیدن آن‌چه انجام می‌دهید راه‌های مختلفی هست. یکی از کاربردی‌ترین راه‌ها، استفاده از کارت‌های کانبان است. با داشتن تخته کانبان و کارت‌های وظیفه دقیقا متوجه می‌شوید که فرایندهای شما در کدام مرحله بیش‌ازحد معمول گیر می‌کند. اگر در روی تخته کانبان شاهد تلنبارشدن کارت‌های وظیفه بودید، بدانید که به احتمال زیاد در آن بخش یک گلوگاه دارید.
دسته‌بندی‌کردن فعالیت‌ها و وظیفه‌ها؛ با دسته‌بندی‌کردن وظایف روی تخته کانبان، یا هر روش برنامه‌ریزی و مدیریت وظایفی که استفاده می‌کنید، به‌طور شفاف شاهد وضعیت پیشرفت هر سفارش یا پروژه خواهید بود. می‌توانید ببینید پروژه در کدام بخش، نزد کدام کارمند، در چه مرحله‌ای تلنبار می‌شود. یا کدام خط تولید نمی‌تواند انتظارات را برآورده کند و بیش از پیش‌بینی‌ها دچار توقف و خرابی می‌شود. دسته‌بندی‌کردن وظایف، فعالیت‌ها، بخش‌ها و هرچیزی که در سازمان وجود دارد، کمک بزرگی به شناسایی گلوگاه تولید می‌کند.
اندازه‌گیری چرخه زمانی تکمیل کار در هر بخش؛ اگر برای کار هر بخش یک چرخه زمانی داشته باشید و بدانید میانگین به‌انجام رساندن کار در هر مرحله چقدر طول می‌کشد، پس از مدتی یک نقشه دقیق از زمان‌بندی کارهای مختلف در سازمان دارید. نقشه‌ای که به شما کمک می‌کند مراحل تولید را با دقت بیشتری دنبال کنید و هر زمان در هر بخشی کار بیش از حد میانگین و به‌طور غیرمعمولی وقت‌گیر شد، می‌توانید احتمال وجود گلوگاه را بدهید.
این سه‌گام برای شناسایی گلوگاه تولید بود. حالا که گلوگاه را شناسایی کردیم باید چه‌کار کنیم؟
در راهکار مدیریت تولید ثمر می‌توانید:
- مرکزهای کاری و عملیات کاری نامحدود برای واحد صنعتی خود تعریف کنید،
- تعداد نامحدودی خط تولید و نمودار فرایند عملیات (OPC) تعریف کنید،
- برآورد تولید و سربرنامه تولید (MPS) واحد صنعتی خود را به‌شکلی مکانیزه انجام دهید،
- برنامه‌ریزی مواد مورد نیاز (MRP) فرایند تولید خود را به‌شکلی عاری از خطا انجام دهید،
- به‌شکلی دقیق و منعطف برای خطوط تولید واحد صنعتی خود برنامه‌ریزی تولید انجام دهید،
- با تجمیع خودکار اطلاعات OPCها، MPSها و MRPها در لحظه برای خطوط تولید دستور تولید صادر کنید،
- به‌شکلی دقیق و چابک ثبت عملکرد تولید (کنترل کیفیت، دوباره‌کاری‌ها و توقفات تولید) انجام دهید،
- تعداد نامحدودی بازه زمانی گزارش‌گیری برای فرایندهای مختلف تولید خود تعریف کنید.
چگونه با گلوگاه تولید برخورد کنیم؟
در گام نخست، شما می‌توانید با بیشترکردن منابع‌تان تا حدی گلوگاه‌ها را از بین ببرید. مثلا نیروهای بیشتری استخدام کنید. اما همه گلوگاه‌ها به همین راحتی و با استخدام چند نفر نیروی کار حل نمی‌شوند. مثلا برای کارهای حرفه‌ای و فوق‌تخصصی نمی‌توانید سریع و موثر نیرو استخدام کنید. علاوه‌براین‌که هزینه انجام این کار را هم باید در نظر بگیرید. هزینه‌ای که گاهی اوقات می‌تواند سرسام‌آور شود.
اما همیشه به یاد داشته باشید که هزینه اهمیت ندادن به گلوگاه از هزینه‌ای که برای از بین‌بردن آن می‌دهید بیشتر است. برای از بین‌بردن یا کنترل‌کردن موثر یک گلوگاه تولید می‌توانید نکات زیر را به‌کار گیرید:
گلوگاه را هیچ‌قت بیکار نگه ندارید؛ به‌دلیل تاثیر زنجیره‌واری که بر بقیه جریان تولید می‌گذارد، فرایند گلوگاه را همیشه در بیشترین ظرفیت ممکن نگه دارید. بگذارید فرایندهایی که در آن گلوگاه وجود دارد همیشه مشغول انجام کار باشند.
به گلوگاه فشار نیاورید؛ درست است که گفتیم گلوگاه نباید هیچ‌وقت بیکار باشد. اما این به معنای وارد آوردن فشار بیش‌ازحد به آن نیست. در بهترین حالت ممکن، مواد و قطعات باید در زمان‌های مشخص و بدون ایجاد صف به نقطه‌ای که گلوگاه است بروند.
مدیریت محدودیت‌های تولید؛ محدودیت‌های تولید یا Work in Progress Limits با نام اختصاری WIP شناخته می‌شود. این عامل به‌صورت کاملا مستقل از هر متغیر و عامل دیگری می‌تواند باعث ایجاد گلوگاه شود. مدیریت و شناخت این محدودیت می‌تواند تا حد زیادی جلوی تشکیل گلوگاه را از همان ابتدا بگیرد.
پردازش دسته‌ای؛ می‌توان برخی از کارها و فرایندها را با صرف زمانی کمتر، به‌صورت دسته‌ای پردازش کرد و پیش برد. با این‌حال مراقب این باشید. هرچه دسته کارها و فرایندها بزرگ‌تر باشد، امکان بروز خطا نیز بیشتر است.
منابع تولید را بیشتر کنید؛ اگر برای‌تان مقدور است، ظرفیت و سرعت فرایندهای نقطه گلوگاه را بالا ببرید. با این‌حال مراقب این موضوع باشید که توزیع مجدد منابع در فرایندها با این‌که می‌تواند یک گلوگاه را برطرف کند، ممکن است باعث به وجود آمدن گلوگاه جدید شود.
نقش نرم‌افزار در از بین‌بردن گلوگاه‌ها
ابزارهای زیادی برای از بین‌بردن گلوگاه‌ها وجود دارد. ابزارهایی که در هر دو حوزه دیجیتال و غیردیجیتال کاربرد دارد. در حوزه غیردیجیتال ابزارهایی مثل تخته کانبان به کسب‌وکارها کمک می‌کند. در حوزه دیجیتالی هم نرم‌افزارهای زیادی از مدیریت پروژه تا ERP برای رفع گلوگاه‌ها کارآمد هستند.
نرم‌افزارهای ERP را باید بهترین ابزار شفاف‌سازی فرایندها و از بین‌بردن گلوگاه‌ها دانست. این نرم‌افزارها با یک‌دست‌کردن داده‌های سازمان و متمرکزکردن آن‌ها در یک پایگاه‌داده نقش اول را در شفاف‌سازی فرایندها دارند. یکی از نقاط قوت نرم‌افزارهای ERP این است که می‌توانند به انواع ماژول‌های مورد نیاز سازمان مجهز شوند.
«ثمر»، نرم افزار هوشمند تولید، یکی از ماژول‌های نرم افزار ERP تیمیار است که با توجه به توان پردازشی و قدرت بالای محاسباتی ERP، قادر است فرایندهای زیادی را خودکارسازی کند. برخی از قابلیت‌های ثمر عبارتند از:
- قابلیت تعریف BOM محصول؛
- امکان تعریف عملیات تولیدی و نمودار فرایند عملیات (OPC) ؛
- امکان ایجاد مراکز کاری و فراخوانی ماشین‌آلات، تجهیزات، شیفت کاری، مراکز و حساب هزینه، سرپرست و مسئول؛
- امکان تعریف تنظیمات تولید سفارشی و غیرسفارشی؛
- امکان ایجاد الگوی کنتنرل کیفیت در برنامه‌ریزی تولید؛
- امکان تعریف انواع روش‌های قیمت‌گذاری (تولید) ؛
- امکان ایجاد و مشاهده گزارش ثبت عملکرد؛
- امکان قابلیت تعریف نامحدود عملیات و زمان استاندارد انجام هر عملیات؛
- امکان تعریف مراکز کاری به تفکیک ماشین و نفر؛
- امکان تخصیص مراکز هزینه به هر مرکز کاری؛
- امکان تعریف ظرفیت مراکز کاری؛
- امکان محاسبه ظرفیت مراکزی کاری؛
- امکان تعریف انواع سفارشات تولید (داخلی، پیمانکاری) ؛
- امکان بررسی میزان موجودی در زمان بررسی سفارشات تولیدی؛
- امکان ثبت حواله مصرف حین تولید؛
- امکان ثبت رسید انتقال مواد به خط تولید بعد از تایید (سفارش) دستور تولید؛
- امکان پیش‌بینی تقاضا براساس سوابق؛
- امکان تبدیل خروجی MRP به سفارش خرید یا سفارش تولید داخلی یا پیمانکاری (حق‌العملکاری) ؛
- امکان بالانس سفارش تولید براساس ظرفیت مراکز کاری؛
- امکان نگهداری تغییرات BOM به همراه نسخ آن؛
- امکان ثبت و نگهداری و دلیل تغییرات در سیستم؛
- امکان فراخوانی کارمند از ماژول مدیر سیستم، ماژول پرسنلی و ماژول CRM؛
- امکان ثبت خودکار درخواست کنترل کیفیت مواد ورودی در زمان رسید کالا؛
- امکان تعریف اسناد فنی در سیستم و الصاق فایل مربوطه؛
- و... .
در کنار تمام این موارد، ثمر، توسعه‌پذیر است. یعنی می‌تواند با توجه به نیازهای کسب‌وکارها و فرایندهای خاص آن‌ها سفارشی‌سازی شود و فرایندهای منحصر به هر کسب‌وکار را در دل خود توسعه دهد. برای آشنایی بیشتر با آن روی دکمه زیر کلیک کنید: